استخوان یک بافت زنده است که عمده مواد تشکیل‌دهنده آن کلسیم و پروتئین‌اند. استخوان سالم همیشه در حال بازسازی است. یعنی مقدار کمی از آن جذب بدن شده و مقدار کم دیگری جایگزین آن می‌شود. در صورتی که جذب کلسیم استخوان، بیشتر از مقدار جایگزین‌شده باشد، تراکم یا حجم استخوان کاهش می‌یابد. استخوان به تدریج ضعیف شده و این ضعف، خطر شکستن آن را افزایش می‌دهد. پوکی استخوان به معنی “استخوان متخلخل” است. این شرایط وقتی ایجاد می‌شود که استخوان دیگر با همان سرعتی که جذب می‌شود جایگزین نمی‌شود.
علائم و عوارض پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان در مراحل اولیه علامت خاصی نخواهد داشت و علائم آن کم‌کم بعد از این که بیماری پیشرفت کرد، ظاهر می‌شود و شامل موارد زیر می‌شود:
- درد مفاصل
- مشکل در ایستادن
- مشکل در راست نشستن
- کوتاه شدن قد طی چند سال
- آسان شکستن استخوان با ضربات کم شدت
- خمیدگی پشت
- شکستگی استخوان به ویژه در ستون فقرات یا لگن از جدی‌ترین عوارض پوکی استخوان است.
علت
سالانه بیش از 2 میلیون شکستگی به دلیل پوکی استخوان رخ می‌دهد. بیشتر افراد تا زمان بروز شکستگی از پوکی استخوانشان آگاه نیستند. علت پزشکی دقیق پوکی استخوان مشخص نیست، اما تعدادی از عوامل ایجاد پوکی استخوان شناخته شده‌اند، از آن جمله:
• پیری
• کم‌تحرکی
• کاهش سطح استروژن
• وراثت
• کورتیزون یا هورمون تیروئید بیش از حد
• سیگار کشیدن
• مصرف بیش از حد الکل
از بین رفتن استخوان بیشتر در ستون فقرات، قسمت پایینی ساعد که بالای مچ دست است و قسمت بالایی استخوان ران یا قسمتی از ران که در محل شکستگی‌های لگن است، اتفاق می‌افتد. شکستگی ستون فقرات، شکستگی مچ دست و شکستگی لگن از آسیب‌دیدگی‌های متداول در افراد مسن است.
کاهش تدریجی حجم استخوان، که به طور کلی از حدود 35 سالگی آغاز می‌شود، واقعیت زندگی همگان است. پس از کامل شدن رشد، زنان در نهایت 30 تا 50 درصد از تراکم استخوان خود، و مردان 20 تا 30 درصد از آن را از دست می‌دهند.
زنان پس از یائسگی با سرعت بیشتری کلسیم استخوانشان را از دست می‌دهند. دوره‌های قاعدگی متوقف می‌شوند، زیرا بدن زنان هورمون استروژن کمتری تولید می‌کند؛ هورمونی که که برای حفظ حجم یا قدرت استخوان لازم است. پزشک خانواده یا متخصص زنان ممکن است یک برنامه درمانی شامل درمان جایگزینی استروژن، کلسی‌تونین یا سایر داروها را ارزیابی و پیشنهاد نماید. برای تاثیرگذاری بیشتر، برنامه درمانی باید از هنگام یائسگی شروع شود.
پیشگیری
اگرچه پوکی استخوان با افزایش سن در همه افراد مشاهده می‌شود، اما با تشخیص و درمان در موقع مناسب می‌توان میزان پیشرفت و اثرات آن را اصلاح کرد.
در سنین رشد و بزرگسالی، تغذیه با کلسیم و ویتامین D کافی و تمرینات منظمی که مستلزم تحمل وزن هستند، مانند پیاده‌روی، آهسته دویدن و رقص، سه تا چهار ساعت در هفته، باعث ساخت استخوان‌های محکمی می‌شوند و سرمایه‌گذاری برای سلامت استخوان در آینده هستند.
از استعمال دخانیات و مصرف بیش از حد الکل باید خودداری شود، زیرا باعث از بین رفتن استخوان می‌شود. با افزایش سن، مصرف مناسب کلسیم و ویتامین D و ورزش منظم و همچنین اجتناب از استعمال دخانیات و مصرف بیش از حد الکل برای کاهش از دست دادن حجم استخوان ضروری است.
درمان پوکی استخوان
پزشکان خانواده که با جراح ارتوپدی همکاری می‌کنند، می‌توانند این که آیا تراکم استخوان کاهش یافته یا خیر را بسنجند و علت آن را نیز ارزیابی کنند. درمان زودرس پوکی استخوان، موثرترین راه برای کاهش از دست دادن استخوان و جلوگیری از شکستگی است. اما، برنامه‌های درمانی پس از شکستگی نیز دارای ارزش هستند و می‌توانند به جلوگیری از شکستگی‌های آینده کمک کنند.
روش‌های درمانی فعلی می‌توانند از دست دادن استخوان را کاهش دهند، اما هیچ روش اثبات‌شده‌ای برای ترمیم استخوانِ از دست‌رفته وجود ندارد. استخوان‌سازی از طریق دریافت کلسیم کافی و ورزش در جوانی سرمایه‌ای است که سال‌ها بعد با کاهش خطر شکستگی لگن و سایر شکستگی‌ها نتیجه می‌دهد.