پوکی استخوان چیست و راه های درمان آن کدامند؟

پوکی استخوان نوعی بیماری است که باعث از دست دادن پیش‌رونده استخوان می‌شود و با افزایش خطر شکستگی همراه است. اصطلاح پوکی استخوان در لغت به معنای استخوان متخلخل است. این بیماری غالبا در طی سالیان متمادی و بدون اینکه متوجهش شویم ایجاد می‌شود، علائم و ناراحتی ندارد تا زمانی که شکستگی بروز کند. پوکی استخوان بیشتر اوقات باعث کوتاه شدن قد و ایجاد قوز داوجر dowager’s hump (گرد شدن شدید قسمت فوقانی کمر) می‌شود.

چرا باید نگران پوکی استخوان باشم؟

پوکی استخوان از جمله مشکلات بزرگ سلامتی است که بیش از 44 میلیون آمریکایی را درگیر خود می‌کند و تخمین زده می‌شود که سالانه باعث 2 میلیون شکستگی استخوان باشد. بنیاد ملی پوکی استخوان آمریکااعلام کرده که تعداد شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان ممکن است تا سال 2025 به بیش از 3 میلیون شکستگی برسد.

مهره‌هایی که علائم پوکی استخوان را نشان می‌دهند. مهره‌های طبیعی (چپ)، مهره‌هایی با پوکی استخوان خفیف (وسط) و مهره‌هایی که پوکی استخوان شدید دارند (راست).

از هر دو زن یک نفر و از هر چهار مرد یک نفر که بالای 50 سال دارند دچار شکستگی استخوان ناشی از پوکی استخوان می‌شوند. بسیاری از این شکستگی‌ها، شکستگی‌های دردناک لگن، ستون فقرات، مچ دست، بازو و ساق پا هستند که غالبا در اثر زمین خوردن رخ می‌دهند. اما، اگر استخوان‌ها در اثر پوکی استخوان ضعیف شده باشند، حتی انجام کارهای ساده خانگی نیز می‌تواند منجر به شکستگی ستون فقرات شود.

جدی‌ترین و ناتوان‌کننده‌ترین شکستگی در اثر پوکی استخوان، شکستگی لگن است. بیشتر بیمارانی که دچار شکستگی لگن می‌شوند و قبلا مستقل زندگی می‌کرده‌اند، نیاز به کمک خانواده یا پرستار پیدا می‌کنند. همه بیمارانی که دچار شکستگی لگن می‌شوند چندین ماه به وسایل کمکی نیاز خواهند داشت و تقریبا نیمی از آن‌ها برای جابجایی در خانه و بیرون از منزل به عصا یا واکر نیاز دارند. شکستگی لگن هزینه‌بر است. هزینه‌های مراقبت‌های ناشی از شکستگی لگن، سالانه بیش از 11 میلیارد دلار یا برای هر بیمار حدود ۳۷،۰۰۰ دلار است.

چه عواملی باعث پوکی استخوان می‌شوند؟

پزشکان از دلایل دقیق پوکی استخوان اطلاعی ندارند، اما بسیاری از عوامل اصلی که می‌توانند منجر به این بیماری شوند را شناسایی کرده‌اند.

پیری

همه آدم‌ها با افزایش سن، استخوانشان را از دست می‌دهند. بدن بعد از 35 سالگی، کمتر استخوان جدید می‌سازد تا جایگزین استخوان‌های قدیمی از بین رفته شود. به طور کلی، هرچه سن بالاتر می‌رود، حجم استخوان کمتر و خطر پوکی استخوان بیشتر می‌شود.

وراثت

سابقه خانوادگی شکستگی، اندامی کوچک و لاغر، پوست روشن، و قومیت قفقازی یا آسیایی می‌توانند خطر پوکی استخوان را افزایش دهند. عامل وراثت حتی می‌تواند ابتلا به پوکی استخوانِ بعضی از افراد در ابتدای عمر را نیز توضیح دهد.

تغذیه و سبک زندگی

تغذیه نامناسب، مثلا رژیم غذایی حاوی کلسیم کم، وزن پایین بدن و سبک زندگی بی‌تحرک، و نیز استعمال سیگار و مصرف بیش از حد الکل می‌توانند منجر به پوکی استخوان شوند.

داروها و سایر بیماری‌ها

پوکی استخوان به استفاده از برخی داروها از جمله استروئیدها و سایر بیماری‌ها مثلا بعضی از مشکلات تیروئیدی مربوط است.

برای جلوگیری از پوکی استخوان یا جلوگیری از وخیم‌تر شدن آن چه کاری می‌توانم انجام دهم؟

برای جلوگیری از پوکی استخوان، کند کردن پیشرفت آن و محافظت از خود در برابر شکستگی باید مقدار کافی کلسیم و ویتامین D را در رژیم غذاییتان بگنجانید و به طور منظم ورزش کنید.

کلسیم

در طول سال‌های رشد، بدن برای ساختن استخوان‌های محکم و ایجاد ذخایر کلسیمی به کلسیم نیاز دارد. ساختن حجم استخوانی در جوانی سرمایه خوبی برای آینده است. کلسیم ناکافی در سنین رشد می‌تواند باعث ایجاد پوکی استخوان در سنین بالاتر شود.

در هر سن یا وضعیت سلامتی که باشید، برای سلامت استخوان‌ها به کلسیم نیاز دارید. کلسیم بعد از سنین رشد همچنان به عنوان یک ماده مغذی ضروری، لازم است، زیرا بدن هر روز کلسیم از دست می‌دهد. گرچه کلسیم پس از یائسگی نمی‌تواند از تحلیل رفتن تدریجی استخوان جلوگیری کند، اما همچنان نقش اساسی در حفظ کیفیت استخوان دارد. حتی اگر زنان یائسه شده‌اند یا از قبل پوکی استخوان دارند، افزایش مصرف کلسیم و ویتامین D می‌تواند خطر شکستگی را کاهش دهد.
میزان کلسیم مورد نیاز شما بسته به سن و سایر عوامل، متفاوت خواهد بود. آکادمی ملی علوم در مورد مصرف روزانه کلسیم توصیه‌های زیر را ارائه می‌دهد:

• زنان و مردان 9 تا 18 سال: 1300 میلی‌گرم در روز
• زنان و مردان 19 تا 50 سال: 1000 میلی‌گرم در روز
• زنان باردار یا شیرده تا 18 سال: 1300 میلی‌گرم در روز
• زنان باردار یا شیرده 19 تا 50 سال: 1000 میلی‌گرم در روز
• زنان و مردان بالای 50 سال: 1200 میلی‌گرم در روز

محصولات لبنی، مثل ماست و پنیر، منابع عالی کلسیم هستند. یک لیوان شیر ۲۲۰ میلی‌لیتری حاوی حدود 300 میلی‌گرم کلسیم است. سایر غذاهای غنی از کلسیم عبارتند از ساردین با استخوان و سبزیجات دارای برگ سبز از جمله کلم بروکلی و کلم سبز.
اگر رژیم غذاییتان به اندازه کافی کلسیم ندارد، مکمل‌های غذایی می‌توانند به شما کمک کنند. قبل از مصرف مکمل کلسیم با پزشکتان مشورت کنید.

ویتامین D

ویتامین D به بدن کمک می‌کند کلسیم را جذب کند. توصیه برای مصرف ویتامین D، 200 تا 600 IU (واحد بین المللی) روزانه است. محصولات لبنی مکمل، منبع عالی ویتامین D هستند. (یک فنجان شیر حاوی 100 IU ویتامین D است. یک مولتی ویتامین حاوی 400 IU ویتامین D است) اگر رژیم غذاییتان حاوی مقدار کافی از این ماده مغذی نباشد، می‌توانید مکمل‌های ویتامین مصرف کنید. باز هم، قبل از مصرف مکمل ویتامین با پزشکتان مشورت کنید. ویتامین D بیش از حد می‌تواند مسموم کننده باشد.

منظم ورزش کنید

استخوان‌ها نیز مانند عضلات، برای استحکام به ورزش نیاز دارند. در هر سن و سالی که باشید، ورزش می‌تواند ضمن فراهم کردن بسیاری از مزایای سلامتی، از دست دادن استخوان را به حداقل برساند. پزشکان معتقدند که یک برنامه ورزشی منظم و متوسط (3 تا 4 بار در هفته) برای پیش‌گیری و مدیریت پوکی استخوان موثر است. ورزش‌هایی که نیاز به تحمل وزن دارند مانند پیاده‌روی، دویدن آهسته، پیاده‌روی در طبیعت، بالا رفتن از پله‌ها، رقص، تمرینات با تردمیل و وزنه‌برداری، احتمالا بهترین‌ها هستند. دلیل 50٪ از شکستگی‌ها سقوط است؛ بنابراین، حتی اگر تراکم استخوانی کمی داشته باشید، در صورت اجتناب از سقوط می‌توانید از شکستگی جلوگیری کنید. برنامه‌هایی که بر آموزش حفظ تعادل تاکید دارند، به ویژه تای چی، باید در اولویت باشند. قبل از شروع هر برنامه ورزشی با پزشکتان مشورت کنید.

پوکی استخوان چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پوکی استخوان معمولا با استفاده از ترکیبی از سابقه پزشکی کامل و معاینه فیزیکی، اشعه ایکس اسکلت، تراکم‌سنجی استخوان و آزمایشات آزمایشگاهی تخصصی، توسط پزشک تشخیص داده می‌شود. اگر پزشک تشخیص دهد حجم استخوان کم است، شاید آزمایشات اضافی را انجام دهد تا احتمال وجود سایر بیماری‌هایی که می‌توانند باعث از دست دادن استخوان شوند، از جمله استئومالاسیا (یک بیماری متابولیک استخوان که با کانی‌سازی غیرطبیعی استخوان مشخص می‌شود) یا هایپراپاراتیروئیدیسم (بیش‌فعالی غدد پاراتیروئید) را نیز بسنجد.

کوتاه شدن قد و ظاهر خمیده فرد مبتلا به پوکی استخوان در نتیجه اضمحلال جزئی مهره‌های ضعیف.

تراکم‌سنجی استخوان یک روش اشعه ایکس بدون درد و بی‌خطر است که تراکم استخوان شما را با حداکثر تراکم استخوان فردی هم‌جنس و هم‌نژاد شما که باید در سن 20 تا 25 سالگی به آن برسد مقایسه می‌کند.
چگالی‌سنجی استخوان غالبا در زنان در زمان یائسگی انجام می‌شود. امروزه از چندین نوع چگالی‌سنجی استخوان برای تشخیص از دست دادن استخوان در مناطق مختلف بدن استفاده می‌شود. جاذب‌سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DEXA) یکی از دقیق‌ترین روش‌هاست، اما سایر روش‌ها نیز می‌توانند پوکی استخوان را تشخیص دهند، از جمله جذب تک‌سلولی فوتون (SPA)، توموگرافی کامپیوتری کمی (QCT)، جاذب‌سنجی رادیوگرافی و سونوگرافی. پزشک می‌تواند تعیین کند که کدام روش برای شما مناسب‌تر است.

پوکی استخوان چگونه درمان می‌شود؟

از آنجا که استخوانِ از دست‌رفته قابل جایگزینی نیست، درمان پوکی استخوان بر جلوگیری از از دست رفتن بیشتر استخوان متمرکز است. درمان، اغلب تلاش تیمی خواهد بود شامل یک پزشک یا متخصص داخلی، یک متخصص ارتوپدی، یک متخصص زنان و یک متخصص غدد.
اگرچه ورزش و تغذیه‌درمانی غالبا اجزای اصلی برنامه درمانی پوکی استخوان هستند، اما روش‌های درمانی دیگری نیز وجود دارد.

درمان جایگزینی استروژن

درمان جایگزینی استروژن (ERT) معمولا برای زنانی که در معرض خطر بالای پوکی استخوان قرار دارند توصیه می‌شود تا از تحلیل رفتن استخوان جلوگیری کرده و خطر شکستگی را کاهش دهد. اندازه‌گیری تراکم استخوان در زمان شروع یائسگی می‌تواند به فرد کمک کند تا تصمیم بگیرد که آیا ERT برایش مناسب است یا خیر. هورمون‌ها از بیماری‌های قلبی نیز جلوگیری کرده و عملکرد شناختی و عملکرد ادراری را بهبود می‌بخشند. ERT بدون خطر هم نیست، مثلا ممکن است خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش دهد. در مورد خطرات و مزایای ERT باید با پزشک مشورت شود.

تعدیل‌کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن

ضد استروژن‌های جدید معروف به SERM (تعدیل‌کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن) می‌توانند باعث افزایش حجم استخوانی، کاهش احتمال شکستگی ستون فقرات و کاهش خطر سرطان پستان شوند.

کلسی‌تونین

کلسی‌تونین داروی دیگری است که برای کاهش از دست دادن استخوان استفاده می‌شود. نوع اسپری بینی از این دارو حجم استخوانی را افزایش و شکستگی ستون فقرات را کاهش می‌دهد و ممکن است مقداری تسکین درد به همراه داشته باشد.

بیس‌فسفونات‌ها

بیس‌فسفونات‌ها، مثل آلندرونات، به طور قابل توجهی حجم استخوانی را افزایش می‌دهند و از شکستگی ستون فقرات و لگن جلوگیری می‌کنند.
ERT ، SERMها، کلسی‌تونین و بیس‌فسفونات‌ها همگی فرصتی را برای بیمار مبتلا به پوکی استخوان فراهم می‌کنند تا نه تنها حجم استخوان را افزایش دهد، بلکه خطر شکستگی را نیز به طور قابل توجهی کاهش دهد. پیش‌گیری ترجیح دارد به اینکه منتظر بمانیم تا درمان لازم شود. متخصص ارتوپد شما پزشکی است که آموزش‌های زیادی در زمینه تشخیص و درمان غیر جراحی و جراحی سیستم اسکلتی عضلانی، از جمله استخوان‌ها، مفاصل، رباط‌ها، تاندون‌ها، عضلات و اعصاب دیده است و هدف آن، ارائه اطلاعات فعلی در مورد موضوع، از قول مراجع شناخته شده است.