دفورمیتی پای پرانتزی، تراز ناصحیحی در اطراف زانوست که می‌تواند افراد را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد. این بیماری با نام‌های مختلف و اصطلاحات پزشکی دیگری نیز شناخته می‌شود، مانند پای کمانی، پای کج، سندروم پای پرانتزی، پای خمیده، دفورمیتی واروس، ژنوواروم و تیبیا وارا.
پای پرانتزی چیست؟
پای پرانتزی به حالتی گفته می‌شود که در آن پاهای فرد، حتی وقتی مچ پاها کنار هم قرار دارند، به نظر خمیده (خمیده به سمت بیرون) می‌رسند. این حالت در نوزادان به دلیل قرارگیری در رحمْ طبیعی است. اما کودکی که در حدود سه سالگی هنوز دارای پای پرانتزی است باید توسط متخصص ارتوپدی معاینه شود.
عکس ایستاده اشعه ایکس از یک کودک دارای پای پرانتزی.
نوزادان غالبا به دلیل نحوه قرارگیری جنینی در رحم مادر، با پای پرانتزی متولد می‌شوند. در الگوهای معمولی رشد، کودک با شروع به ایستادن و راه رفتن از این حالت درمی‌آید. به همین دلیل، تا دو سالگی، خم بودن پاها غیر عادی نیست. در واقع، طیف وضعیت طبیعی، طیف گسترده‌ای است. در غالب موارد، پاهای کودک به محض شروع تحمل وزن با آغاز ایستادن یا راه رفتن، (معمولا در 12 تا 18 ماهگی) شروع به صاف شدن می‌کنند. در دو تا سه سالگی، زاویه ساق پا معمولا برعکس می‌شود و زانوی پرانتزی بیشتر شکل می‌گیرد، به این ترتیب که زانوها به سمت یکدیگر خم می‌شوند. بعد از حدود شش سالگی، تراز زانوهای بیشترِ کودکان، صاف‌تر می‌شوند، به طوریکه طبیعی تلقی می‌شوند.
اگر کودک با الگوهای طبیعی که در بالا ذکر شد متفاوت است و یا یکی از شرایط زیر را دارد، والدین باید به پزشک مراجعه کنند تا تشخیص دهد که آیا فرزندشان امکان ابتلا به پای پرانتزی یا دفرمه شدن زانو را دارد یا خیر:
- زاویه استخوان ران تا درشت‌نی کودک خارج از محدوده طبیعی است.
- جهت قرارگیری زانوها در برابر جهت قرارگیری پا، خارج از الگوی طبیعی قرار دارد.
- زاویه یک پا به میزان قابل توجهی بیشتر (یا کمتر) از پای دیگر است.
علائم پای پرانتزی چیست؟
رایج‌ترین علامت بیماری پای پرانتزی این است که زانوهای فرد در حالتی که ایستاده و پاها و مچ‌هایش کنار هم قرار دارند، همدیگر را لمس نمی‌کنند. این مسئله، باعث کمانی شدن پاها می‌شود که اگر بعد از سه سالگی همچنان ادامه یابد، نشان وجود پای پرانتزی است.
علائم دیگری که افراد مبتلا به پای پرانتزی تجربه می‌کنند عبارتند از:
- درد زانو یا ران
- کاهش دامنه حرکت در مفصل ران
- مشکل در راه رفتن یا دویدن
- بی‌ثباتی زانو
- احساس ناخوشایند بودن ظاهر
آرتروز پیشرونده زانو در بزرگسالانی که پای پرانتزی در اوایل عمرشان تشخیص داده نشده و یا در سال‌های اولیه عمر، تحت درمان پای پرانتزی قرار گرفته‌اند، شایع است. در بیماران بزرگسالی که سال‌ها پای پرانتزی داشته‌اند، بار قسمت داخلی (محفظه داخلی) و کشش قسمت خارجی (رباط طرفی خارجی) آنقدر زیاد می‌شود که منجر به درد، بی‌ثباتی و آرتروز می‌گردد. برای جلوگیری و یا به تأخیر انداختن نیاز به تعویض مفصل زانو، باید یک استئوتومی برای تنظیم مجدد زانو انجام شود.
چه عواملی باعث ایجاد سندروم پای پرانتزی می‌شوند؟
بیشترین علل ایجاد سندروم پای پرانتزی از بیماری‌هایی مانند بلانت تا التیام ناقص شکستگی‌ها، کمبود ویتامین و مسمومیت با سرب، ناشی می‌شوند.
بیماری‌ها و مشکلاتی که باعث ایجاد پای پرانتزی می‌شوند عبارتند از:
- رشد غیر طبیعی استخوان (دیسپلازی استخوان)
- بیماری بلانت (اطلاعات بیشتر در زیر)
- بیماری پاژه (بیماری متابولیکی که بر نحوه تجزیه و بازسازی استخوان‌ها تأثیر می‌گذارد)
- التیام ناقص شکستگی‌ها
- مسمومیت با سرب
- مسمومیت با فلوراید
- آکندروپلازی (رایج‌ترین نوع کوتاه‌قامتی)
- راشیتیسم (اختلال تضعیف استخوان ناشی از کمبود ویتامین D)
- آسیب‌دیدگی صفحه رشد
بیماری بلانت چیست؟
بیماری بلانت (که تیبیا وارا نیز نامیده می‌شود) نوعی اختلال رشد است که بر صفحات رشد استخوان‌های نزدیک به داخل زانو تأثیر می‌گذارد. بلانت، رشد استخوان در این صفحات را کاهش داده و یا رشد را کلا در آن‌ها متوقف می‌کند. این امر منجر به ایجاد پای پرانتزی شده و همچنین ممکن است باعث درد یا بی‌ثباتی زانو شود.
این ناهنجاری زمانی اتفاق می‌افتد که قسمت خارجی (بیرونی) استخوان درشت‌نی ادامه رشد دهد، در حالی که قسمت میانی (داخلی) استخوانْ رشد نمی‌کند. بیماری بلانت ممکن است یک یا هر دو پا را درگیر کند. معمولا، اختلال رشد در بالای استخوان درشت‌نی دیده می‌شود، که از بین دو استخوان قرارگفته در قسمت پایین ساق، بزرگ‌ترین استخوان است. بیماری بلانت ممکن است یک یا هر دو پا را درگیر کند.
بلانت را می‌توان در کودکان دو ساله و بالاتر تشخیص داد. بسته به سن تشخیص، کودک ممکن است مبتلا به نوع کودکانه یا نوجوانانه این بیماری باشد. کسانی که به نوع کودکانه این بیماری مبتلا هستند، غالبا تازه راه افتاده‌اند. فارغ از سن بیمار، چاقی نیز در کودکانی که مبتلا به بلانت هستند مکرر دیده می‌شود. بزرگسالانی که در دوران کودکی درمان نشده‌اند یا درمان نامناسب داشته‌اند، ممکن است تغییر شکل زیاد و درد و تحلیل رفتن زانو را تجربه کنند.
پای پرانتزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
معمولا، پزشک شرح حال بیمار را دریافت می‌کند، یک معاینه جسمی انجام می‌دهد، و یک تصویربرداری اشعه ایکس یا EOS از استخوان‌های ساق پا، از ران تا مچ، به صورت ایستاده تجویز می‌کند. تصویربرداری به ارتوپد کمک می‌کند محل تغییر شکل، اندازه و محور مکانیکی (محل خم شدن) را تعیین کند.
آیا لازم است پای پرانتزی‌ام را درمان کنم؟
کسانی که دچار پای پرانتزی هستند در صورت عدم درمان، ممکن است درد، افزایش ناهنجاری، بی‌ثباتی زانو و تحلیل رفتن تدریجی زانو (آرتروز) را تجربه کنند. اصلاح ناهنجاری، منجر به بهبود مکانیکی زانو، راه رفتن بهتر و درد کمتر شده و از پیشرفت سریع آسیب‌دیدگی زانو جلوگیری می‌کند.
پای پرانتزی چگونه درمان می‌شود؟
موارد خفیف را می‌توان در ابتدا به ارتوپد اطفال برای معاینه دقیق سپرد. از بریس هم بعضا در کودکان می‌توان استفاده کرد تا زاویه‌های پا به تدریج اصلاح شوند. اگر بریس کافی نباشد، ممکن است جراحی توصیه شود.
عوارض زانوی پرانتزی
در صورتی پای پرانتزی به موقع درمان نشوند، این مشکل روی مفاصل اطراف زانو، رباط ها و تاندونها فشار وارد کرده و زانو درد را به همراه خواهد داشت. با بالا رفتن سن، میزان زانو درد در افراد دارای پاهای کمانی شکل و ژنوواروم افزایش پیدا می‌کند. این مشکل، قسمت داخلی زانو را کاملا درگیر می‌کند و به قسمت داخلی زانو فشار وارد کرده و ساییدگی و آرتروز زانو را به همراه خواهد داشت. آسیب دیدن به غضروف زانو و آسیب دیدگی مینیسک پا از جمله عوارض زانوی پرانتزی هستند که باعث ناپایدار شدن وضعیت زانوها می شوند. به همین دلیل است که در صورت ابتلا به این مشکل باید سریعا به فوق تخصص زانو و با کمک متخصص به دنبال راهی مناسب برای درمان بود.
درمان‌های جراحی
در کودک در حال رشد ممکن است از عمل جراحی با رشد هدایت‌شده و حداقل برش برای درمان پای پرانتزی استفاده شود تا عضو مورد نظر، به تدریج صاف رشد کند.
عکس‌هایی از زوایای جلو و عقب از کودک مبتلا به پای پرانتزی به دلیل بیماری بلانت.
اشعه ایکس از همان کودک، قبل (چپ) و بعد (راست) از یک عمل جراحی با رشد هدایت‌شده. به صفحاتی که برای اصلاح کامل پایین‌ترین حد در ناحیه زانو مورد استفاده قرار می‌گیرند توجه کنید که با رنگ سفید مشخص شده‌اند.
عکس‌های کودک پس از جراحی.
در نوجوانان بالغ از نظر اسکلتی و در بزرگسالان، استئوتومی، درمانی است برای صاف کردن پا. از اشعه ایکس برای تعیین محل و میزان دفرمه شدن استفاده می‌شود. در بیشتر موارد، استخوان درشت‌نی درمان می‌شود، اما شرایطی وجود دارد که استخوان ران یا هم استخوان ران و هم استخوان درشت‌نی تحت درمان قرار می‌گیرند. در صورت دفرمه شدن متوسط، استئوتومی معمولا با فیکساتور داخلی (یک صفحه یا میله وارد پا می‌شود) ثابت می‌گردد. اگر تراز نبودن شدیدتر باشد، اصلاح مجدد تدریجی عضو، از طریق استئوتومی و با فیکساتور خارجی انجام می‌شود. با استفاده از فیکساتورهای خارجی، گیره‌ها به استخوان وارد و از بدن خارج می‌شوند تا به یک ساختار تثبیت‌کننده خارجی متصل گردند. در بعضی موارد، وضعیت زیرین پای پرانتزی باعث کوتاه شدن یک پا از دیگری می‌شود. با استفاده از جراحی افزایش طول عضو می‌توان این مورد را نیز اصلاح کرد.