آناتومی مچ پا
مچ پا از جمله مفاصل تحمل کننده وزن بدن است. این مفصل علاوه بر ساختار استخوانی برای پایداری خود، بر سلامت لیگامانهای اطراف مچ و همچنین عضلات عبور کننده در چهار طرف خود تکیه دارد. مجموع عناصر لیگامانی سمت خارج مچ پا تحت عنوان فیبولار کولترال (Fibular collateral) و در سمت داخل تحت عنوان کمپلکس دلتویید (Deltoid complex) نامیده میشوند.
سلامت قوزکهای داخل و خارج مچ پا (Medial and Lateral Malleoli) و لیگامانهای مرتبط کننده استخوان نازک نی و درشت نی در انتهای تحتانی آنها (Syndesmosis)، برای پایداری این مفصل ضروری هستند.
مکانیزم پیچ خوردگی مچ پا
مکانیزمهای مختلفی برای پیچ خوردگی مچ پا مطرح است که مهمترین آنها چرخش به داخل (Inversion type) و چرخش به خارج (Eversion type) است. در مکانیزم اول با آسیب دیدگی عناصر لیگامانی سمت خارج (Fibular collateral) و در مکانیسم دوم عناصر لیگامانی سمت داخل (Deltoid complex)، همراه میباشد. نکتهای که باید متذکر شویم آن است که در شرایط آسیب شدید به جای این آسیبهای رباطی، شکستگیهای قوزک خارجی و داخلی را خواهیم داشت که در مبحث دیگری به بررسی آنها میپردازیم.
آسیبهای لیگامانی (رباطی)، بر اساس شدت به سه گروه تقسیم میشوند که در گروه اول فقط کشیدگی نسبی، در گروه دوم کشیدگی شدید به همراه پارگی خفیف و در گروه سوم پارگی کامل این رباطها مطرح هستند. این گروه بندی استراتژی درمانی ما را تحت تاثیر قرار میدهد.
درمان پیچ خوردگی مچ پا
در مرحله حاد بیماری، تصمیمگیری درمانی بر اساس وجود یا عدم وجود شکستگی، پایداری یا عدم پایداری مچ، وجود یا عدم وجود ضایعات غضروفی همراه، درجه آسیب لیگامانی و در نهایت سن بیمار و سطح فعالیت وی میتواند متغییر باشد. این درمان دارای طیفی وسیع از بانداژ تا گچگیری و در نهایت عمل جراحی است. جهت تصمیمگیری به معاینه دقیق توسط جراح استخوان و مفاصل، رادیوگرافی و بعضاً MRI نیاز داریم.
بلافاصله بعد از آسیب، اولین اقدام تا معاینه پزشک ارتوپد، بیحرکت کردن مچ و استفاده از کیسه یخ جهت کاهش ورم (Edema) است.
بعد از معاینه و تهیه عکس توسط پزشک ارتوپد، معمولا آسیبهای خفیف تا متوسط را، که محدود به یک سمت مچ پا هستند، از طریق بانداژ و یا Taping و ادامه کیسه یخ تا ۴۸ ساعت درمان میکنیم. این بانداژ معمولا تا دو هفته ادامه میيابد و بیمار به تدریج با کاهش درد آن را باز میکند. در طی این دوره بیمار علاوه بر راه رفتن، تمرینات تقویتی مچ پا را به طور مرتب انجام میدهد.
در آسیبهای یکطرفه شدید، معمولا از گچ گیری یا در صورت موجود بودن، از بریسهای مخصوص استفاده میکنیم. نکته مهم در این درمان لزوم راه رفتن بیمار با این گچ یا بریس است که برای بدست آوردن نتیجه مناسب درمانی ضروری است. طول مدت گچ گیری معمولا بین ۳ الی ۴ هفته است که به دنبال آن یک دوره فیزیوتراپی را خواهیم داشت.
وقتی آسیب به قدری شدید است که در هر دو طرف مچ آسیب رباطی داریم، معمولا در همراهی با شکستگی یا آسیب syndesmosis بوده و عمل جراحی را به پزشک و بیمار دیکته میکند.
هر چه شدت آسیب اولیه بیشتر باشد، به مراتب احتمال بازگشت شخص به سطح فعالیت قبلی کمتر میشود؛ به علاوه طول دوره درمانی و فیزیوتراپی بعدی نیز افزایش مییابد.
مشکل اساسی در آسیبدیدگیهای مچ پا، عدم توجه بیماران به بازتوانی و در نتیجه عدم بهبودی کامل علایم و تکرار این پیچ خوردگی است.
نکات مهم در بازتوانی یک پیچ خوردگی مچ پا
۱)حداقل سه ماه جهت بازتوانی کامل زمان لازم است که بهتر است زیر نظر یک فیزیوتراپیست ماهر باشد. همچنین در کنار آن تمریناتی در منزل یا محل کار انجام پذیرد.
۲)در طول این سه ماه، شخص باید از راه رفتن در زمینهای ناهموار خودداری نموده و از کفشهای ساقدار (High Top Shoe) استفاده کند.
۳)ورزشکاران در حین ورزش باید تا حداقل شش ماه علاوه بر کفش ساقدار، از تکنیکهای Taping یا نوارهای کینزیو مچ پا استفاده کنند.
۴)در طول این سه ماه، بیمار روزانه حداقل ۱۰۰ بار تمرینات تقویتی عضلات چرخاننده به داخل و خارج مچ را انجام دهد.
۵)در صورت داشتن اضافه وزن حتما نسبت به کاهش آن اقدام کنند.
۶)از ماه دوم حداقل روزی ۳ نوبت هربار ۵ الی ۱۰ دقیقه بر روی پاشنه و سپس برروی پنجه راه بروند.
۷)از شروع ماه سوم، تمرینات تعادلی جهت به دست آوردن مجدد حس عمقی را بر روی سطح بیتعادل یا صفحات مخصوص این کار را انجام دهند.
۸)خانمها از پوشیدن کفشهای پاشنه بلند تا ۳ ماه خودداری کنند.
۹)جهت کاهش ورم پا از آویزان کردن پا برای مدت طولانی خودداری کرده و روزی یکبار مچ پا را در آب گرم ماساژ دهند.
۱۰)اگر بعد از شش ماه انجام توصیههای بالا هنوز احساس ناراحتی در مچ پا وجود دارد باید جهت بررسی مجدد به پزشک ارتوپد معالج مراجعه نماید.
نکته اساسی که در پایان مجدداً متذکر میشویم این است که انجام بازتوانی دقیقا به اندازه درمان اولیه دارای اهمیت است.